Gül yetiştirme ve bakımı

Evinizde, bahçenizde gül yetiştirmek istiyorsanız bu bilgiler çok işinize yarayacak. Gül yetiştirme, Gül bakımı ve Gül çeşitleri hakkında herşeyi öğrenebilirsiniz.

Türleri ve Sınıflandırılması
Gülleri sınıflamak birkaç şekilde olur. Bu sınıflandırmalardan biri: Senede bir defa ilkbahar sonlarında, yaz başlangıcında çiçek açan türleri ve bütün yıl, hatta kışın dahi çiçek açan türleri (yediveren gülleri) olmak üzere ikiye ayrılır.

Yediveren Gülleri: İlkbahar sonlarından kış başlangıcına kadar çiçek açar. Soğuğa dayanıklı türleri kışın da “havalar çok soğuk gitmedikçe” çiçek açabilir.
Ayrıca sarmaşık gülü denen uzayıp giden gül çeşitleri olduğu gibi boyu 2 metreyi bulamayan ağaççık veya çalı çeşitleri de vardır. Fazla uzayan dalları kurur gider. Bir de bodur gül cinsi var. Ayrıca saksılarda çok kolay yetiştirilebilen bir karış boyunca cüce güller vardır ama bunlar kokusuz olur.
Bütün gül çeşitleri zaman zaman kökten kuvvetli sürgünler verir. Aşılı güllerde bu sürgünlerin yok edilmesi gerekiyor.
Güllerin çok zengin çeşitleri vardır. Burada uzun uzun yazamıyorum.
Aşılı gül: Bunun makbul olduğunu düşünenler var. Oysa makbul görülecek hiç bir yönü yoktur.
Aşılı güllerin kötü ve hatta tehlikeli yönleri: Normalde olması gereken kokusunu büyük ölçüde kaybeder. Bilindiği üzere, bitkilerde aşı şu şekilde olur: İyi cins bir bitkiden bir parça alınarak aynı türden olan ama iyi kalitede olmayan başka bir bitkiye aşılanır. Aşı yapılan yerden çıkan dalın dışındaki dallar yok edilir. İşte aşılı gülün tehlikesi buradadır: Gül kökten sürgünler veren bir bitki olduğundan, aşılı yerin daha alt ve kök kısmından çıkan sürgünler esas bitkinin özelliğini taşıyacaktır. Yani bir yaban gülüne aşı yaparsanız, kökten çıkacak yeni sürgünler yine yaban gülü olacaktır. Böylece aşı sonucu çıkan dalları korumanız, diğerlerini yok etmeniz gerekiyor.



Gülleri çoğaltmak
Bunun çok çeşitleri var. Aşılamadan tohum ile üretmeye kadar… Bir akrabam kendisine verilen kesme gül çiçeklerini vazoda çiçeği solunca toprağa eker, köklendirir ve böylece bahçesinde birkaç değişik gül türleri yetiştirirdi. Dikkat, özen ve büyük sevgi isteyen bir metot. Burada başarılı sonuç seralarda hormonlarla yetiştirilen güllerden değil normal şartlarda yetiştirilen gül dallarından mümkün olabilir.

Tohum ile üretme: Uzun ömürlü süs bitkilerinin çoğu için tavsiye edilmeyen bir yöntem, gül için de tavsiye edilmez. Güllerde ve uzun ömürlü birçok süs bitkisinde tohum ile üretme iki ayrı türün doğal yolla melezleştirilip yepyeni ve farklı bir tür elde edilmesi için kullanılır. Diğer durumlarda aşağıdaki metotlar daha uygundur, üstelik yıllarca beklemenizi gerektirmez.

Çelik ile üretme: Yaz sonunda bir senelik dallar kesilip alınır, yaprakları kopartılmadan, makas ile diplerinden kesilerek ayıklanır. Dallar yarısından çoğu kısmı toprağın altında kalacak şekilde dikilir. Bunlar kolayca köklenir. İlkbaharda köklerine zarar vermeden sökülüp esas yerlerine dikilir.

Daldırma ile üretme: Her tür için uygun değildir. Denemekte yarar var. Bir gül dalını toprağa ekersiniz. Filizlenirse tutacak demektir; aynı zamanda kökleniyordur. Köklenmesine zarar vermemek için asla dokunmamalısınız. Ne zaman filizler kuvvetli büyümeye başlarsa köklendiğinden emin olabilirsiniz.

Kökten ayırma ile: Ben birkaç defa denemiştim. Sonuç iyi idi. Ama aşılı güllerde dikkat edilmeli. Bunun için gülü tanımak gerekiyor. Kökteki esas daldan aşı ile gelişmiş esas gövde vardır. Bundan meydana gelen sürgünlerde sorun olmaz. Daha aşağıdaki sürgünlerden alırsanız bunlar yabani gül olacaktır.

Aşı ile üretme: Yukarda yazdığım sebeplerden ötürü hiç sevmediğim bir şey. Bu yüzden yazmak bile istemedim. Ben şahsen tavsiye etmem. Hobi olarak değil de ticari amaçla gül yetiştirenler yapabilir.

Reçellik gül. Gül yağı da ayrıca genelde bu tür gülden yapılmaktadır. Isparta denince akla gül yağı gelir.


Gül Bakımı:
Gül sıradan bir çalı olmadığı için elbette bakımı olacaktır. Bakımı toprağının işlenmesi, budanması ve Erzurum gibi kışları çok aşırı soğuk yerlerde donmaktan korunması gibi şekillerdedir.

1- Toprak: En sevdiği toprak hem killi hem kumlu ve demir açısından zengin kırmızı topraktır. Diğer topraklardan çok kireçli / çok kumlu / çok killi ve ağır / fazlaca humuslu-asitli toprakları sevmez. Suyu fazlaca tutan topraklar gül için hiç iyi değildir. Geçirgen olması gerekiyor. Bunların dışında normal toprakta da gayet iyi yetişebilir. Ama toprağı gübreden besinden mahrum edilmemelidir. En iyisi eski, çürümüş gübredir. Taze gübreler gerektiği gibi faydalı olamıyor. Bir de güllerinizi suni gübrelerle beslemeyin, veya bunu çok az yapın. Suni gübre yerine bulabilirseniz gül için özel imal edilmiş bitki besini kullanın.

2- Güllerin Budanması: Yılda bir defa açan güllerin budanması çiçekleri geçtikten sonra yapılmalı.
Yediveren güllerini her zaman çiçek açtıktan sonra verimsiz, cılız, güdük kalmış dallarından kurtarın. Esas budamayı ise ilkbaharda yapın.
Budama şekilleri: Her ne kadar gülün sağlığı için budama yapılsa da, bazı titiz kişiler güllerinin derli toplu olması, rasgele sağa sola uzamamaları için de yapabilirler.
Dipten budama: Dallar topraktan en fazla 20 – 30 cm bırakılacak şekilde budanmasıdır. Yılda bir defa çiçek açan güller için pek uygun bir budama değildir. Mecbur kalmadıkça yapmayın. Ayrıca çoğu gül çeşitleri için bu tür budama her yıl tekrarlanmamalıdır. Ancak bodur güller ve kökten verdiği sürgünlerinin ucunda çiçek açan yediveren gül türleri için her yıl tekrarlanması uygundur.
Orta boy budaması: Gülün yarım metre kadar bırakılması şeklinde budanmasıdır. Tırmanıcı yani sarmaşık gülleri için, yılda bir çiçeklenen türler için tavsiye edilir. Yılda bir çiçeklenen gülleri çiçek açtıktan sonra budamanız gerektiğini unutmayın. Sonbahara kadar gelişen dalları sonraki baharda çiçek açacaktır çünkü. Eğer bunları keserseniz baharda gülünüz yeterince çiçek açmayacaktır. Ya da tamamen çiçeksiz bir yıl geçirecektir.
Karışık budama: Kökten fazlaca dallanmış güller için yapılır: Bazı dallar dipten, bazı dalları daha uzun bırakılarak budanır. Meselâ kuvvetini yitirmiş, verim alamayacağınızı düşündüğünüz dalları dipten budayabilirsiniz.
Estetik budama: Her güle uymaz. Bazı gül türlerine çok özel ilgi ve özel budamalarla çeşitli şekillerde ilginç ve güzel görünümler verilebilir. Aşağıdaki örnekte gördüğünüz gibi.

3- Soğuktan koruma: İstanbul, Bursa, İzmir gibi illerimizde gerekmiyor. Konya, Erzurum gibi kışları müthiş soğuk geçen illerde gereklidir. Dip kısmı gübre- saman-toprak karışımı ile iyice örtülür. Dalları hasır gibi yarı hava geçiren malzemeler ile sarılarak korunur.


Gül Dikmek:
Eğer gül fidanı satın almak ve bahçenize dikmek istiyorsanız: Bu işi ılıman iklimli yerlerde sonbahar sonunda, kışın çok soğuk olan yerlerde ise ilkbaharda yapmalısınız. Yarım metre kadar bir çukur açarak dip kısma çürümüş gübreli iyi bir toprakla doldurun. Fidanınızı bunun üstüne koyarak üstünü toprak ile kapayın. Toprağı hafifçe sıkıştırın. Sonra bolca sulayın.

Hastalıkları:
Bu hastalıklar genelde mantar ve böceklerdir. Bitki hastalıkları ile vakit kaybetmeden mücadele edilmelidir. Hastalık ne ise iyi bir çiçekçiye giderek bitki hastalıkları ile ilgili ilaçlara bakmalısınız. Çoğu kişi ev yapımı ilaçlarla çare arıyor. Piyasada satılan bitkiler için hazırlanmış sentetik/kimyasal ilaçları korkmadan kullanmalısınız. En kesin çözüm yolu budur. Aksi takdirde kocakarı ilaçları ile siz vakit kaybederken gülünüzü kaybedebilirsiniz. Günümüzde artık çiçekçilerde bitki hastalıklarıyla ilgili ilaçlar kolayca bulunduğundan eski kitaplarda tavsiye edilen kimyevi karışımlarla uğraşmayın. Çoluk çocuğa zarar bile verebilirsiniz.

Dikmek İçin En Uygun Zaman
Güller saksı içinde satın alındığı zaman, her mevsim dikilebilir. Fidanları almadan önce dikkatle incelemek gerekir. Aşılanmış güllerin üzerinden çıkan en az üç-dört dal bulunması gerekmektedir. Yapraklar canlı, lekesiz ve sağlıklı görünmesi önemlidir. Saksıdaki toprak temiz ve ot bürümemiş olması dikkat edilmesi gereken diğer bir husustur. Toprak içinden dışarıya dönük kök parçaları bitkinin ileri yaşda olduğunu gösterir.

Gül seçimi ilkbahar ve sonbaharda yapılması çeşitlilik açısından daha uygun olacaktır. Sonbaharda seçilmiş ve saksısından alınarak dikilen güller yerine alışma, gelişme ve bir sonraki bahara açaçağı güller açısından daha verimli olacaktır.

Toprak Nasıl Olmalı?
Güller dayanıklı bitkilerdir. Demiri bol kırmızı kumlu ve killi toprakları severler. Az mineralli ve asitli topraklarda verimi ve gelişmeleri düşüktür. Bu durumlarda gübreleme ile bitki desteklenmelidirler.

Güller bol güneş ışığını severler. Gölge ve kuytulara gül dikmekten kaçınmak gerekir. Eski güllerinizin yerine yeni gül fidanlarınızı dikmeden önce toprak derin ve geniş açılmalı, çıkan bu toprak yerine başka yerden veya hazırlamış olduğunuz toprağı koyduktan sonra dikim uygulamasına geçmeniz gerekmektedir.

Güller drenajlı toprakları sever. Su tutan topraklara gül dikildiğinde verimli sonuç alınmaz.

Güller dikilmeden önce dikim yeri hazırlanır 50 cm derinlik ve 50 cm genişlikte yer açılır taş ve otlar temizlenir. Toprak gübre ile karıştırılir, eğer toprak uygunsa harman yapılarak uygulama yapılır.

Ne Kadar Mesafe Gereklidir?
Gül dikiminde birbirleri ile aralarındaki mesafe önemlidir. Küçük güller için en az bu mesafe 25 cm., kısalar için 50cm., ortalar boy guller için 75cm. ve büyük güller için en az 1 metre olmalıdır. Sarmaşık güllerinde ise bu açıklık 2,50 metre yeterlidir. Güllerin bu değerlerin altında daha sık dikilmesi ileride hava dolaşımı azalacağından mantar ve benzeri hastalıklara yol açabilir.
Yer Değiştirme
Güllerinizin yerini değiştirmek istediğinizde en uygun zaman Kasım ve Aralık aylarında olacaktır. Yer değiştirme işleminizde en önemli husus bitki çıkartma işleminde ana köke zarar vermeden çıkarılmış gülün, daha önce hazırlanmış yeni yerine hızla dikilmesidir. Dikim sonunda verilecek su bol olmalıdır.

Gübreleme
Güller sürekli besin kaynağına ihtiyacı olan bitkilerdir. Her yıl gübrelemek önemlidir. Sonbahardaki gübrelemede dikkat edilecek husus ise gübrenin gülün çevresini tamamem örtmesidir. Bu sayede gül kış boyu besinini sürekli alabilecek ve örtülmüş bu gübre sayesinde kökleri soğuktan korunmuş olacaktır.

Sulama
Güller bitki yapısı olarak dayanıklı bir türdür. Sulamada ki aksaklıklar ve eksiklikler nedeni ile hemen solup kurumazlar. Eksik sulamada güller gelişme göstermeyip tomurcuklanmazlar ve kendilerini korumaya alırlar. Bu durum genç fideler için geçerli değildir. Fidelerde ki su eksikliği bitkiyi bir müddet sonra soldurur ve sonrada kurutur. Sulama işleminde gülün dibinde su biriktirmemek gerekir.

Az ve sıksık su vermek gül için uygun değildir. Hafta da hava duruma ve neme gore 1 veya 2 kez bolça su vermek gereklidir. Sadece toprağını ıslatmak yeterli değildir. İlk sulamadan sonra gözlemlerinize ve toprağın drenajına göre bir kez daha su vermek gerekebilir. Saksı gülleri sulamaya daha çok gereksinme duyarlar. Bu güllerin sulamaları daha dikkatli ve özenli yapılmalıdır.